Inclusief hoger onderwijs: Gewoon samen springen

Is inclusie ook mogelijk binnen hoger onderwijs? Hoe krijgt dit vorm? Wat zijn de ervaringen van docenten?

We gingen in gesprek met twee docenten van de UCLL opleiding Orthopedagogie, waar Xena student is. Docent Margot en Leen geven o.a. het praktijkvak ‘communicatieve vaardigheden’. Dit bestaat uit theorie als ook atypische praktijklessen waar studenten leren hun lichaamstaal te gebruiken. De docenten blikken terug op het academiejaar.

Het verhaal begint met een mail in onze inbox: een mail met een droom in. De droom van Xena en haar gezin was om zoals ieder andere jongvolwassene een kans te krijgen om te studeren op de hogeschool. De vraag in de mail was of wij dat zagen zitten? En wat onze gedachten waren? In de mail stond ook heel duidelijk dat een neen ook oké was.

“Maar eigenlijk was dat voor mij niet echt nadenken en gewoon doen!”.

De onwetendheid met betrekking tot hoe alles zou verlopen, speelde wel onderling in het docententeam. We wisten niet goed hoe Xena zich zou voelen, hoe het allemaal zou verlopen of hoe de lessen zouden vormkrijgen. Wat voor ons rust bracht, waren de verschillende partners die op elkaar waren ingespeeld en in elkaar klikten als puzzelstukken. Het werd een groep mensen waarbij je je verwachtingen, vragen en onzekerheden op tafel kon leggen zonder dat men je boos of raar aankeek. Samen gingen we op zoek naar aanpassingen, antwoorden en veiligheid. Niemand kende de weg volledig, maar iedereen wilde er alles aan doen die samen te bewandelen.

De module die wij onderwijzen, speelt zich af in een atypisch lokaal: je komt  binnen op muziek en gaat in een kring zitten. Er zijn geen banken of stoelen. Communicatie, gespreksvaardigheden en lichaamstaal staan centraal. De eerste lessen zijn eerstejaars studenten altijd wat onwennig. Xena bracht hier verandering in. We koppelen dit aan de vier inclusieve waarden die belangrijk zijn om een inclusieve praktijk te bekomen: erbij horen, meesterschap, wederkerigheid en willen bijdragen (Van de Putte & De Schauwer, 2018).

Niemand stelde de aanwezigheid van Xena in vraag. De studenten zagen Xena als Xena. Sommigen vonden het ook leerrijk om te zien wat inclusie inhield en zagen het belang in dit meer in de maatschappij te integreren. Tijdens de leswissels gingen enkele klasgenoten met Xena een luchtje scheppen of een koffie halen. Xena zit gewoon in onze klas, niet met een bepaalde reden of met een bepaalde verantwoording. Ze zit in onze klas omdat het kan.

Een klas moet altijd groeien in het leggen van contacten naar elkaar toe, maar deze had naar het einde toe meer samenhorigheidsgevoel en een ‘no nonsens’ houding  dan andere. Xena maakte mee dat verschil!

De studenten hebben ons als docent ook meer als mens gezien. Xena dwong in haar interactie op haar eigen, oprechte manier, communiceren af. Studenten zagen dan ook dat ik als docent zaken uitprobeerde, en soms blunderde. Ik liet me meeslepen in het in contact treden met elkaar. Misschien kan ik dat ook wel meer doen in andere klassen? Waarom dans ik wel bij het binnenkomen van de klas van Xena en niet bij de andere klassen? Xena heeft weer een nieuwe wind in mij geblazen en ik heb bepaalde zaken herontdekt.

Onderwijs is meer dan alleen kennis en vaardigheden ontwikkelen. Onderwijs is een leerschool en een leefschool. Studenten vergeten dit soms. Bij Xena ging het niet om alle taken af te werken en lijstjes af te vinken. Bij haar ging het over ECHT beleven.

Spontaniteit is één van Xena haar grote krachten. Ze krijgt een aanbod, neemt direct initiatief en doet het gewoon. Onderweg neemt ze daarbij ook haar klasgenoten mee, motiveert hen en toont dat het niet eng hoeft te zijn om je zo op te stellen. Xena heeft geen drempelvrees en duwde ook de groep mee over hun eigen drempels heen.

In het begin spraken we over de omkadering van Xena. Als docenten maakten wij ook deel uit van dat kader. Hier konden we onze onzekerheden op tafel leggen. Met elk obstakel of eventuele hindernis gingen we samen op pad.

In het begin was er een ondersteuner aanwezig om samen met mij, Xena en de klas te zoeken naar hoe we dit zouden aanpakken. Dat gaf mij in het begin een grote veiligheid. Later in het semester verdwenen die ondersteuners op de achtergrond, maar bleven betrokken. Indien er vragen waren, dan waren zij beschikbaar om te ondersteunen waar nodig. Ik voelde echt het TEAM.

Ondanks mijn lesvoorbereidingen waren de lessen in die klas altijd anders. De studenten kwamen soms zo verrassend uit de hoek dat ik alles moest omgooien. Ik durfde daardoor ook wat meer buiten de lijnen te kleuren, dat maakt dat je als leraar ook opnieuw wordt uitgedaagd. Ze zorgde er ook voor dat ik meer out-of-the-box ging denken en bleef kritisch kijken naar mijn eigen lessen. Wat kon ik als docent anders doen in mijn lessen, zodanig dat deze ook uitdagend genoeg bleven? Als docent voelde ik me groeien en zag ik ook verandering in hoe mijn les werd opgenomen door de studenten.

Het is zo inspirerend om te zien dat Xena zichzelf blijft, ze vraagt zich niet af ‘wat gaan mensen nu wel denken?’, “nee Xena toont gewoon zichzelf.” Aan de andere kant werden er ook samen met haar ondersteuners zaken gekaderd naar Xena om het leren centraal te houden. Xena kon daar heel goed mee om.

Dit was en is een zeer mooi en geslaagd verhaal, wel voel ik hoe belangrijk het is dat ALLE schakels in elkaar klikken. Zit er één kronkel in de schakel dan is het vaak moeilijker.

Ik vind dat elke keuze tot verder studeren, moet overwogen kunnen worden. Daarbij moet men wel weten dat niet elk inclusief verhaal een succesverhaal zal zijn. Zoals niet elk verhaal van een 18 jarige die wil verder studeren een succesverhaal is. Ook hier zijn er voor Xena weinig zaken anders dan voor andere studenten.